«Η Ευρώπη δεν αντιμετωπίζει την προσφυγική κρίση στο ίδιο βαθμό που την αντιμετώπιζε το 2015, αλλά τα θέματα υποδομής παραμένουν», δήλωσε ο Frans Timmermans ,  Εκτελεστικός Αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής τον περασμένο Μάρτιο. Σύμφωνα με την Ε.Ε. η προσφυγική κρίση έχει τελειώσει. Ο αριθμός των ανθρώπων που αιτούνται άσυλο στην Ευρώπη έχει μειωθεί και οι νέες ευρωπαϊκές πολιτικές έχουν σταματήσει τη διέλευση παράνομων μεταναστών. Για να στηρίξει αυτό το επιχείρημα η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ετοιμάσει μία έκθεση όπου ξεσκεπάζει τους μύθους που αφορούν τη μετανάστευση.

Η προσφυγική- μεταναστευτική κρίση μπορεί να μην κυριαρχεί στα πρωτοσέλιδα όπως το 2015 και το 2016 αλλά αυτό δεν σημαίνει ότι τελείωσε. Λαμβάνει χώρα στις περιφέρειες της Ευρώπης όπως είναι η Ελλάδα και η Ιταλία, όπου χιλιάδες άνθρωποι έχουν εγκλωβιστεί στα κέντρα υποδοχής.

Κατοικώντας στα Κέντρα Υποδοχής στην Ελλάδα 

Η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες δηλώνει ότι ο αριθμός των αιτούντων άσυλο στην Ελλάδα – η βασική πύλη εισόδου των προσφύγων για την Ε.Ε. – έχει αυξηθεί κατά τον τελευταίο χρόνο. Οι αριθμοί φυσικά δε συγκρίνονται με αυτούς του 2015 αλλά παρόλα αυτά τα Νησιά του Ανατολικού Αιγαίου έχουν μεγάλο πρόβλημα. Για πολλά χρόνια η Ελλάδα δεν έχει καταφέρει να ανταπεξέλθει επαρκώς σε αυτή την κρίση.  « Θα το πω ξεκάθαρα: Θα θίξω το θέμα των ειδικών κυρώσεων για τις ευρωπαϊκές χώρες που αρνούνται να συμμετάσχουν σε δίκαιη κατανομή των προσφύγων σε ευρωπαϊκό επίπεδο», δήλωσε ο νέος Έλληνας Πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης.

Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες υπάρχουν περίπου 109.000 πρόσφυγες και μετανάστες στην Ελλάδα. Από αυτούς οι 70.200 είναι στην ηπειρωτική χώρα ( κέντρα υποδοχής, διαμερίσματα, ξενοδοχεία) και 38.000 είναι στα νησιά, κάτω από πολύ δύσκολες συνθήκες.  Το OBC Transeuropa σύλλεξε και ανάλυσε δεδομένα για τους μετανάστες και τους πρόσφυγες που βρίσκονται στα Κέντρα Υποδοχής στην Ελλάδα και μίλησε με την ελληνική κυβέρνηση, διεθνής οργανισμούς και ΜΚΟ, καθώς και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Πριν συνεχίσουμε με την ανάλυση είναι σημαντικό να κατανοήσουμε τι είναι ένα Κέντρο Υποδοχής. Σύμφωνα με την Ύπατη Αρμοστεία « ένα Κέντρο Υποδοχής προορίζεται ως μια προσωρινή κατοικία για εκείνους που έχουν αναγκαστεί να διαφύγουν από το σπίτι τους εξαιτίας βίαιων συνθηκών ή καταδίωξης. Κατασκευάζονται κατά τη διάρκεια κρίσεων για ανθρώπους που φεύγουν για να σώσουν τη ζωή τους. Αυτά τα βιαστικά χτισμένα καταλύματα προσφέρουν άμεση προστασία και ασφάλεια». Τα πρώτα Κέντρα Υποδοχής Προσφύγων στην Ελλάδα χτίστηκαν το 2015, ωστόσο η χώρα ήδη είχε κάποια κέντρα κράτησης. Κατά τη διάρκεια των χρόνων αρκετά κέντρα προσφύγων έχουν κλείσει ή ξανά-ανοίξει.

Σύμφωνα με το ενημερωτικό δελτίο του Διεθνή Οργανισμού Μετανάστευσης (ΔΟΜ) αυτή τη στιγμή είναι εν ενεργεία 30 κέντρα διαμονής στην Ελλάδα – ένα από αυτά ( εκείνο στην Κόρινθο) λειτουργεί ως χώρος διέλευσης.  Συνολικά, φιλοξενούν 23.248 πρόσφυγες και μετανάστες (είτε εγγεγραμμένους, είτε μη εγγεγραμμένους, είτε επισκέπτες). Πιο συγκεκριμένα, υπάρχουν 5.012 μονάδες διαμονής, με συνολική χωρητικότητά 25.333 θέσεων. Σύμφωνα με το ΔΟΜ, τα Κέντρα Υποδοχής καλύπτουν μία έκταση 1.287.991 τ.μ.  Η πλειοψηφία των ανθρώπων κατοικούν σε περιφέρειες της Αττικής (7.308), της Κεντρικής Μακεδονίας (6.486) και της Κεντρικής Ελλάδα (2.710).

Μπορούν τα κέντρα αυτά με την σημερινή τους εικόνα να γίνουν μακροπρόθεσμες εγκαταστάσεις; 

Τα περισσότερα κέντρα υποδοχής προσφύγων είναι κατασκηνωτικές εγκαταστάσεις με οικιστικές μονάδες (κοντέινερ), ενώ μερικές βρίσκονται σε κτίρια. Μετά το ξέσπασμα της προσφυγικής κρίσης το 2015, σε κάποια κέντρα τα κοντέινερ ξεκίνησαν σταδιακά να αντικαθιστούν τις σκηνές. «Προφανώς οι εγκαταστάσεις δεν είναι κατάλληλες για να αντιμετωπίσουν τις καιρικές συνθήκες, αλλά είμαστε τυχεροί που ζούμε σε μία χώρα που ο καιρός δεν είναι κακός. Παρόλα αυτά, έχουμε υπογραμμίσει ότι αυτά τα κέντρα είναι προσωρινά άρα και η διαμονή των ανθρώπων εκεί είναι προσωρινή» δήλωσε ο Μάνος Λογοθέτης, Ειδικός Γραμματέας Πρώτης Υποδοχής στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, κατακρίνοντας ταυτόχρονα την κακή διαχείριση της προηγούμενης κυβέρνησης.

Το 2018, η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες και άλλοι οργανισμοί δημοσίευσαν ένα ενημερωτικό δελτίο με λεπτομερείς πληροφορίες για τις Ανοικτές Εγκαταστάσεις Υποδοχής και τα Κέντρα Υποδοχής & Αναγνώρισης στην Ελλάδα, ευρέως γνωστών και ως Hotspot. Ταυτόχρονα, δήλωσαν ότι τα κέντρα υποδοχής αποτελούν προσωρινές μονάδες διαμονής.  Παρόλα αυτά, από τον Ιούλιο του 2019 και μετά τα ενημερωτικά δελτία του ΔΟΜ περιγράφουν τα κέντρα υποδοχής ως μακροπρόθεσμες εγκαταστάσεις. Ο ΔΟΜ Ελλάδας, με την υποστήριξη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και σε συνεργασία με εταίρους όπως το Δανικό Συμβούλιο Προσφύγων, το Arbeiter Samariter Bund και την UNICEF, παρέχουν υπηρεσίες υποστήριξης και  διαχείρισης στις τοποθεσίες. Ρωτήσαμε το ΔΟΜ Ελλάδας αν αυτά τα κέντρα με την τωρινή τους μορφή (π.χ. κοντέινερ που βρίσκονται πολλά χιλιόμετρα μακριά από νοσοκομεία και δημόσιες υπηρεσίες) μπορούν πραγματικά να γίνουν μακροπρόθεσμα κέντρα εγκατάστασης. Το ΔΟΜ προτίμησε να μη δώσει απάντηση, δηλώνοντας ότι έχει μόνο υποστηρικτικό ρόλο και ότι το Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη είναι πιο αρμόδιο να απαντήσει σε αυτή την ερώτηση.

Ο Ειδικός Γραμματέας Πρώτης Υποδοχής στο Υπουργείο Προστασίας του Πολίτη, κ. Λογοθέτης, μας είπε ότι η έκφραση «μακροπρόθεσμα» δεν χαρακτηρίζει την διάρκεια της διαμονής για κάθε συγκεκριμένο άτομο αλλά τη διάρκεια διατήρησης και λειτουργικότητας του κάθε συγκεκριμένου κέντρου. Σύμφωνα με τον ίδιο, αυτός ο όρος χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από την προηγούμενη κυβέρνηση, κατά τη διάρκεια εφαρμογής του νέου προγράμματος  για κοινωνική ένταξη προσφύγων και μεταναστών (HELIOS). « Η χώρα δεν μπορεί να προσφέρει μία μόνιμη εγκατάσταση για 100.000 ανθρώπους, όπως συμβαίνει τώρα. Θα έπρεπε κατά αναλογία να έχει πολύ μικρότερο σύστημα εγκατάστασης με κανονικά χτίσματα» υπογραμμίζει ο Λογοθέτης. Ζητήσαμε την γνώμη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για τον μακροπρόθεσμο χαρακτήρα των ελληνικών κέντρων υποδοχής, αλλά ένας εκπρόσωπος τύπου απάντησε ότι η Επιτροπή ακόμα αναλύει τα νέα μέτρα που έχει λάβει η ελληνική κυβέρνηση.

Το πρόβλημα της απόστασης

Πολλά από τα κέντρα υποδοχής βρίσκονται σε απόμακρες περιοχές, όπως παλιά εργοστάσια και στρατιωτικές βάσεις, πολλά χιλιόμετρα από τα κέντρα των πόλεων, ενώ άλλα είναι αρκετά κοντά σε κατοικημένες περιοχές όπως κωμοπόλεις και μικρά χωριά. Από τα 30 κέντρα, τα 23 έχουν πρόσβαση στα μέσα μαζικής μεταφοράς (τραίνα και λεωφορεία) και τα 7 δεν έχουν ( το κέντρο υποδοχής του Βόλου, της Ανδραβίδας, τα SMS Hotels των Γρεβενών, των Οινόφυτων, της Ριτσώνας, των Σερρών και της Θήβας). Ρωτήσαμε το ΔΟΜ πόσο συχνά είναι τα λεωφορεία που περνούν από κάθε κέντρο και ένας εκπρόσωπος μας είπε ότι τα μέσα μεταφοράς διαφέρουν από τοποθεσία σε τοποθεσία.

Ο ΔΟΜ δήλωσε ότι σε επείγουσες περιπτώσεις το προσωπικό του οργανισμού μεταφέρει τους κατοίκους σε ιατρικές ή άλλες υπηρεσίες. Πέρα από αυτό,  προσφέρονται πληροφορίες με τα νούμερα έκτακτης ανάγκης μεταφρασμένες σε όλες τις γλώσσες σε κάθε κέντρο και γίνονται συνέδρια εκπαίδευσης στους κατοίκους για το πως να ανταποκρίνονται σε τέτοιες περιπτώσεις.  Ταυτόχρονα, υπάρχει 24ωρο προσωπικό στα καταφύγια ασυνόδευτων ανηλίκων.

Η ελληνική ΜΚΟ SolidarityNow λειτουργεί σε 14 κέντρα προσφύγων στην Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα προσφέροντας ψυχό-κοινωνικές υπηρεσίες, νομικές συμβουλές και προστασία, και ψυχαγωγικές και εκπαιδευτικές δραστηριότητες σε παιδιά, γυναίκες και οικογένειες. « Η δημιουργία κέντρων προσφύγων σε απόμακρες περιοχές, μακριά από τα αστικά κέντρα, χωρίς πρόσβαση σε υπηρεσίες είναι προβληματική. Είναι άμεσα συνδεδεμένη με την λογική «μακριά από εμένα», που έχει υιοθετηθεί από τις αρχές. Προφανώς, αυτά τα κέντρα θα έπρεπε να είναι εντός των αστικών περιοχών, ώστε να μπορούν οι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση σε όλες τις απαραίτητες υπηρεσίες ( σχολεία, νοσοκομεία, διοικητικές υπηρεσίες κ.α.)» δήλωσε στο OBC Transeuropa ο Λευτέρης Παπαγιαννάκης, Επικεφαλής Υποστήριξης, Πολιτικής και Έρευνας στο SolidarityNow.  Τα κύρια παράπονα των δικαιούχων του οργανισμού είναι η έλλειψη βασικών υπηρεσιών στα κέντρα, η απόσταση από τις κατοικημένες περιοχές και η έλλειψη μεταφορικών μέσων.

Είναι πολύ πέρα από το ιδανικό να μένουν οι αιτούντες άσυλο για μεγάλο χρονικό διάστημα σε συνθήκες τύπου «κατασκηνωτικές» μακριά από τα αστικά κέντρα, τονίζει η Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες στην Ελλάδα. Καθώς οι άνθρωποι εκεί μπορούν να συμμετέχουν μόνο σε περιορισμένες δραστηριότητες, υποφέρουν από ολοένα και αυξανόμενη πίεση, κάτι που το καθιστά ακόμα πιο δύσκολο για αυτούς να ανεξαρτοποιηθούν και να ενσωματωθούν. Η πολιτική της Ύπατης Αρμοστείας στα κέντρα υποδοχής σε παγκόσμιο επίπεδο βασίζεται στο ότι θα έπρεπε να αποτελούν μόνο ένα ειδικό και προσωρινό μέτρο ως λύση στον αναγκαστικό εκτοπισμό. « Η εγκαθίδρυση τους μπορεί να βοηθήσει στην αναγνώριση/ ταυτοποίηση των ανθρώπων με ειδικές ανάγκες και στην παροχή υπηρεσιών σε αυτούς.  Παρόλα αυτά, τα κέντρα αντιπροσωπεύουν ένα συμβιβασμό που περιορίζουν σε ένα βαθμό τα δικαιώματα και τις ελευθερίες των προσφύγων και την ικανότητά τους να κάνουν ουσιαστικές επιλογές για τη ζωή τους », πρόσθεσε η Ύπατη Αρμοστεία.

Το OBC Transeuropa, υπολόγισε τα χιλιόμετρα και τις ώρες που χρειάζονται για να ταξιδέψεις από κάθε κέντρο υποδοχής στην Ελλάδα στις κοντινότερες πόλεις, κωμοπόλεις ή χώρια, εστιάζοντας κυρίως στις αποστάσεις μεταξύ των κέντρων και των κοντινότερων πόλεων με νοσοκομείο. Αποδείχθηκε ότι 16 κέντρα απέχουν περισσότερο από 10 χλμ από νοσοκομεία, 8 βρίσκονται σε απόσταση 5-10 χλμ και μόνο 5 κέντρα βρίσκονται λιγότερο από 5 χλμ μακριά. Κάποια άλλα ελληνικά χωριά και κωμοπόλεις έχουν κέντρα υγείας αλλά παρέχουν περιορισμένες υπηρεσίες και έχουν ελλείψεις σε ιατρικές συσκευές.